Otrzymanie decyzji o zobowiązaniu do powrotu, potocznie nazywanej „deportacją”, to jedna z najpoważniejszych sytuacji, jakie mogą spotkać cudzoziemca w Polsce. Oznacza ona nakaz opuszczenia kraju i często wiąże się z zakazem ponownego wjazdu. Jednak nawet w tak trudnym położeniu istnieją ścieżki prawne, które mogą pozwolić na uniknięcie lub przynajmniej wstrzymanie deportacji. Kluczowe jest szybkie działanie i znajomość swoich praw.

Wstęp: Decyzja o zobowiązaniu do powrotu – co to oznacza?

Decyzja o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu jest formalnym aktem administracyjnym wydawanym przez Komendanta placówki Straży Granicznej lub Komendanta oddziału Straży Granicznej. Nakazuje ona cudzoziemcowi, którego pobyt uznano za nielegalny lub który naruszył inne przepisy, opuszczenie terytorium Polski w określonym terminie (zwykle 15-30 dni). Co najważniejsze, decyzja ta prawie zawsze zawiera również zakaz ponownego wjazdu do Polski i całej strefy Schengen na okres od 6 miesięcy do nawet 5 lat (lub dłużej w szczególnych przypadkach).

Dlaczego możesz otrzymać decyzję o powrocie? Najczęstsze powody

Najczęstsze przyczyny wydania decyzji zobowiązującej do powrotu to:

• Nielegalny pobyt: Przekroczenie okresu ważności wizy, karty pobytu, pobytu w ruchu bezwizowym.
• Nielegalne przekroczenie granicy.
• Wykonywanie pracy bez wymaganego zezwolenia.
• Pozostawanie w Polsce po otrzymaniu ostatecznej decyzji odmownej w sprawie legalizacji pobytu (np. karty pobytu) lub ochrony międzynarodowej i nieopuszczenie kraju w wyznaczonym terminie.
• Uznanie, że pobyt cudzoziemca stanowi zagrożenie dla obronności, bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego.
• Figurowanie w Systemie Informacyjnym Schengen (SIS) z wpisem o odmowie wjazdu.

Pierwsza linia obrony: Odwołanie od decyzji

Jeśli otrzymałeś decyzję o zobowiązaniu do powrotu, masz prawo wnieść odwołanie do organu wyższego stopnia, czyli do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców w Warszawie.

• Termin: Masz na to tylko 14 dni od dnia doręczenia Ci decyzji! To kluczowy i bardzo krótki termin.
• Gdzie złożyć: Odwołanie składasz za pośrednictwem organu, który wydał decyzję (czyli komendanta Straży Granicznej).
• Skutek: Co bardzo ważne, wniesienie odwołania w terminie zazwyczaj wstrzymuje wykonanie decyzji (czyli deportację) do czasu jego rozpatrzenia przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Daje Ci to czas na przedstawienie swoich argumentów.
• Treść: W odwołaniu należy wskazać, dlaczego nie zgadzasz się z decyzją, przedstawić dowody i argumenty prawne.

Kolejny krok: Skarga do sądu administracyjnego

Jeśli Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców utrzyma w mocy decyzję o zobowiązaniu do powrotu, kolejną instancją jest Wojewódzki Sąd Administracyjny (WSA) w Warszawie.

• Termin: Na złożenie skargi do WSA masz 30 dni od dnia doręczenia decyzji Szefa Urzędu.
• Skutek: Złożenie skargi do sądu nie wstrzymuje automatycznie wykonania decyzji, ale możesz wraz ze skargą złożyć wniosek o wstrzymanie jej wykonania. Sąd może taki wniosek uwzględnić, jeśli uzna to za zasadne.
• Rozstrzygnięcie: Sąd bada legalność decyzji. Jeśli stwierdzi naruszenie prawa, może uchylić decyzję.

Kiedy deportacja jest niemożliwa? Okoliczności chroniące cudzoziemca

Istnieją sytuacje, w których nawet prawomocna decyzja o zobowiązaniu do powrotu nie może być wykonana. Dzieje się tak, gdy:

Zasada Non-refoulement (zakaz wydalenia do kraju niebezpiecznego)

• Deportacja naraziłaby cudzoziemca na ryzyko utraty życia, tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania w kraju, do którego miałby zostać zawrócony.

Prawo do życia rodzinnego i dobro dziecka

• Wykonanie decyzji naruszałoby prawo do życia rodzinnego i prywatnego w rozumieniu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (np. rozdzielenie z małżonkiem lub małoletnimi dziećmi posiadającymi obywatelstwo polskie lub uregulowany pobyt, z którymi cudzoziemiec ma silne więzi).
• Wykonanie decyzji byłoby sprzeczne z prawami dziecka / dobrem dziecka.

Względy zdrowotne

• Stan zdrowia cudzoziemca uniemożliwia podróż lub leczenie w kraju pochodzenia jest niemożliwe, a przerwanie terapii w Polsce zagraża jego życiu.

Pobyt tolerowany lub humanitarny – legalizacja w szczególnych przypadkach

Jeżeli decyzja o zobowiązaniu do powrotu jest ostateczna, ale nie może być wykonana z wyżej wymienionych przyczyn (zagrożenie w kraju pochodzenia, względy rodzinne, zdrowotne, prawa dziecka), cudzoziemcowi może zostać udzielone:

• Zezwolenie na pobyt ze względów humanitarnych LUB
• Zgoda na pobyt tolerowany.

Są to formy legalizacji pobytu przyznawane w wyjątkowych sytuacjach, gdy powrót jest niemożliwy. Nie są to standardowe zezwolenia na pobyt, ale pozwalają legalnie przebywać i często również pracować w Polsce.

Czego NIE robić i na co NIE liczyć?

• Nie ignoruj decyzji: Udawanie, że problem nie istnieje, tylko pogorszy sytuację.
• Nie składaj wniosków „na ostatnią chwilę” po terminie: Złożenie wniosku o kartę pobytu po tym, jak Twój pobyt stał się nielegalny, lub po otrzymaniu decyzji o powrocie, co do zasady nie zatrzyma procedury powrotowej.
• Nie licz, że małżeństwo automatycznie anuluje decyzję: Ślub zawarty, gdy już grozi Ci deportacja lub Twój pobyt jest nielegalny, sam w sobie nie chroni przed wykonaniem decyzji o powrocie.

Historia Ahmeda: Odwołanie i walka o rodzinę

Ahmed otrzymał decyzję o zobowiązaniu do powrotu, ponieważ jego wniosek o kolejną kartę pobytu został złożony po terminie. Był zrozpaczony, bo w Polsce mieszkała jego żona (Polka) i ich roczne dziecko. Z pomocą prawnika złożył odwołanie w ciągu 14 dni. W odwołaniu argumentował, że jego deportacja stanowiłaby nieproporcjonalną ingerencję w jego życie rodzinne i byłaby sprzeczna z dobrem dziecka. Złożenie odwołania wstrzymało wykonanie decyzji. Po rozpatrzeniu sprawy, Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców wziął pod uwagę sytuację rodzinną Ahmeda i choć podtrzymał, że pobyt był nielegalny, uchylił decyzję w części dotyczącej zakazu wjazdu, umożliwiając Ahmedowi staranie się o nową legalizację pobytu w przyszłości (po wyjeździe i uzyskaniu wizy).

Podsumowanie: Działaj szybko i z pomocą prawnika!

Decyzja o zobowiązaniu do powrotu to bardzo poważna sprawa, ale nie zawsze oznacza koniec możliwości pozostania w Polsce. Kluczowe jest natychmiastowe działanie po jej otrzymaniu – przede wszystkim złożenie odwołania w ciągu 14 dni. Sprawy deportacyjne są skomplikowane i wymagają znajomości przepisów oraz procedur. Pomoc doświadczonego prawnika specjalizującego się w prawie imigracyjnym może znacząco zwiększyć Twoje szanse na pomyślne rozwiązanie.

Otrzymałeś decyzję o zobowiązaniu do powrotu? Masz tylko 14 dni na odwołanie! Nie trać czasu – skontaktuj się z naszą kancelarią natychmiast. Pomożemy Ci ocenić sytuację, przygotować odwołanie lub skargę do sądu i zbadać wszelkie możliwe ścieżki ochrony przed deportacją.